Η (χαμένη) Ελληνική Παράδοση του Ενικού στις σχέσεις των Ελλήνων [Έρευνα]

Έρευνα - Παρουσίαση θέματος:

Ανδρέας Κατσιάπης - Γαλανός *

galanos.andreas@gmail.com

* Οι θεατές τής «Ηλέκτρας» στο Δίον (φεστιβάλ Ολύμπου), άραγε, παρατήρησαν τους διαλόγους, στον ενικό, μεταξύ «Ξένου» και Ηλέκτρας;

* Από την αρχαιότητα οι Έλληνες μιλούσαν μεταξύ τους σε ενικό αριθμό! 
Ο πληθυντικός αριθμός τής ευγένειας και της απόστασης ΕΙΣΑΧΘΗΚΕ και τελικώς ΕΠΙΒΛΗΘΗΚΕ στην Ελλάδα κατά την περίοδο της βαυαροκρατίας.

* Η Ελληνική Αριστερά χρησιμοποιεί τον ενικό όχι λόγω Ελληνικής Παράδοσης (διότι δεν την ξέρει) αλλά κάνει χρήση τού ενικού λόγω …ιδεολογίας («ισότητα»).

* Το 99,9% των Ελλήνων αγνοεί, στο σημείο αυτό, την Ελληνική Παράδοση περί του Ενικού. Οι Έλληνες αγνοούν ότι ο Πληθυντικός ανήκει 
στη Δυτική Παράδοση!

Η έρευνα αυτή για τη χρήση τού ενικού στις σχέσεις των ανθρώπων, τεκμηριώνεται με παράθεση μικρών αποσπασμάτων από τα εξής κείμενα:

* «Ηλέκτρα» τού Ευριπίδη & «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή,

* Διάλογοι Χριστού με τον Αρχιερέα και τον Πόντιο Πιλάτο,

* Επιστολή Επισκόπου Μεδιολάνων προς τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο,

* Επιστολές μεταξύ Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και Μωάμεθ,

* Επιστολές Κοσμά Αιτωλού.

Στην παράσταση «Ηλέκτρα» τού Ευριπίδη, τραγωδία η οποία ανέβηκε την Τετάρτη 8/8/2018 στο αρχαίο θέατρο του Δίου, στο πλαίσιο εκδηλώσεων του 47^ου Φεστιβάλ Ολύμπου, δεν ξέρω αν οι θεατές που την παρακολούθησαν, παρατήρησαν κάτι πολύ ενδιαφέρον στους διαλόγους τού «Ξένου» Ορέστη με τον Χορό και την Ηλέκτρα. Οι διάλογοι αυτοί γίνονται σε ενικό αριθμό! (Ο ακόλουθος διάλογος είναι σε μετάφραση). 

«Ορέστης: Σου φέρνω μήνυμα του αδελφού σου.

Ηλέκτρα: Να ευτυχείς για το καλό που μου έφερες». («Ηλέκτρα» Ευριπίδη, μετάφραση Κώστα Τοπούζη, σελίδα 61, εκδόσεις «Επικαιρότητα», Φεβρουάριος 1997). 

Αλλά και στην «Ηλέκτρα» τού Σοφοκλή, που παρουσιάστηκε πέρυσι στο ανοιχτό θέατρο Κολινδρού (46^ο Φεστιβάλ Ολύμπου) μπορούσε κανείς να διαπιστώσει ότι ο «Ξένος» Ορέστης, από την πρώτη κιόλας στιγμή, συνομιλεί στον ενικό με τον Χορό και την Ηλέκτρα ενώ στη συνέχεια συνομιλεί στον ενικό και με τον βασιλιά Αίγισθο! (Ο ακόλουθος διάλογος είναι σε μετάφραση).

«Βασιλιάς Αίγισθος: Βγάλτε το σάβανο να δω, να κλάψω κι εγώ τον συγγενή μου.

Ορέστης: Δικό σου το χρέος, συγγενής σου είναι. Εσύ να τον δεις και να τον προσκυνήσεις.

Αίγισθος: Λες σωστά. Έτσι θα κάνω»… («Ηλέκτρα» Σοφοκλή, μετάφραση Κώστα Τοπούζη, σελίδα 151, εκδόσεις «Επικαιρότητα», Φεβρουάριος 1997).

Ίσως κάποιοι φιλόλογοι να γνωρίζουν το «μυστικό» αυτό περί της χρήσης τού ενικού στις σχέσεις των Ελλήνων, ίσως όμως κάποιοι άλλοι να το αγνοούν αυτό το «μυστικό». Πάντως, η συντριπτική πλειοψηφία των θεατών (και ευρύτερα των Ελλήνων τής Ελλάδας και του εξωτερικού) αγνοεί το γεγονός ότι, από την αρχαία Ελλάδα μέχρι την περίοδο της βαυαροκρατίας, οι Έλληνες μιλούσαν μεταξύ τους (αλλά και με τους ξένους) στον ενικό!

Ο ενικός σε κείμενα της μετά Χριστόν εποχής

Σε ελληνικά κείμενα, μετά Χριστόν (μετά την έλευση του Χριστού), μπορεί κανείς να διαπιστώσει ότι συνεχίζεται αυτή η ελληνική παράδοση.

Για παράδειγμα, στην Καινή Διαθήκη (που κατά κύριο λόγο γράφτηκε στα ελληνικά), ο Χριστός συνομιλεί πάντοτε στον ενικό όχι μόνο με τους μαθητές του αλλά και με οποιονδήποτε γνωστό ή άγνωστο (Ζακχαίος).

Και βέβαια, στα ελληνικά αυτά κείμενα παρατηρεί κανείς ότι όχι μόνο ο Χριστός μιλά στον ενικό προς όλους, ακόμη και στους Αρχιερείς, ακόμη και στον εκπρόσωπο του αυτοκράτορα, τον Πόντιο Πιλάτο, αλλά και εκείνοι τού απαντούν πάντοτε στον ενικό. Ποτέ στον πληθυντικό!

Αρχιερεύς (απευθυνόμενος προς τον Χριστό): «Εξορκίζω σε …ίνα ημίν είπης ει συ εί ο Χριστός… (Μετάφραση: Σε εξορκίζω να μας πεις, αν εσύ είσαι ο Χριστός).

Χριστός: Συ είπας». (Ματθαίος, κεφ. 26, στίχοι 63,64).

Πόντιος Πιλάτος (απευθυνόμενος προς τον Χριστό): «Συ εί ο βασιλεύς των Ιουδαίων; (Μετάφραση: Εσύ είσαι ο βασιλιάς των Ιουδαίων;).

Χριστός: Συ λέγεις». (Ματθαίος, κεφ. 27, στίχοι 11, 12).

Το «ωραίο» (ειρωνικά), βέβαια, είναι ότι ενώ ο Χριστός στο βιβλίο τής Καινής Διαθήκης απευθύνεται στους γύρω του στον ενικό πάντοτε, αλλά και οι απαντήσεις που λαμβάνει είναι επίσης πάντοτε σε ενικό αριθμό, σήμερα οι Χριστιανοί μιλούν μεν στον Χριστό (δια της προσευχής) σε ενικό αριθμό (π.χ. λέγοντας: σοι Κύριε…), αλλά μεταξύ τους και μεταξύ άλλων ανθρώπων μιλούν, κατά την επιβληθείσα από την εποχή τής βαυαροκρατίας συνήθεια, μιλούν σε …πληθυντικό αριθμό!

Η παράδοση συνεχίζεται και στην εποχή τής χιλιόχρονης 
αυτοκρατορίας τής Ανατολής (Κωνσταντινούπολη)

Σε κείμενα της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας και συγκεκριμένα από την εποχή τού πρώτου αυτοκράτορα Μεγάλου Κωνσταντίνου έως την εποχή τού τελευταίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, μπορεί κανείς να διαπιστώσει τη συνέχιση της ελληνικής παράδοσης περί του ενικού αριθμού.

Συγκεκριμένα, το 390 μ.Χ. σε επιστολή τού Επισκόπου Μεδιολάνων Αμβροσίου προς τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο, επιστολή που στάλθηκε μετά τη σφαγή 7.000 κατοίκων τής Θεσσαλονίκης, ο Αμβρόσιος λέει, μεταξύ άλλων στον Θεοδόσιο (σε μετάφραση): «Το αμάρτημά σου δεν μπορεί να συγχωρεθεί παρά με δάκρυα και μετάνοια… Σε συμβουλεύω, σε ικετεύω, σε προτρέπω, σε παρακινώ. Αν θελήσεις να έρθεις στην Εκκλησία, δεν έχω το θάρρος να σου προσφέρω τη Θεία Μετάληψη». («Βυζαντινοί Αυτοκράτορες», Ηλία Λάσκαρη, τόμος 1, σελίδα 40, εκδόσεις «ΒΥΖΑΝΤΙΣ», 1995).

Στις 23 Μαΐου 1453, λίγες ημέρες πριν από την πτώση τής Κωνσταντινούπολης στους Τούρκους, ο Μωάμεθ στέλνει μήνυμα στον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο τον Παλαιολόγο για παράδοση τής Κωνσταντινούπολης με συμφέροντες όρους. Το μήνυμα είναι σε ενικό αριθμό: «Γίνωσκε τα του πολέμου ήδη απήρτησθαι… Και καιρός εστίν από του νυν πράξαι… Τί λέγεις; Βούλει καταλιπείν την πόλιν και απελθείν, ένθα και βούλει, μετά των σων αρχόντων και των υπαρχόντων αυτοίς»;

(Μετάφραση: «Μάθε ότι έχουν τελειώσει οι πολεμικές προετοιμασίες… Τί λες; Θέλεις να εγκαταλείψεις την Πόλη και να φύγεις, όπου θέλεις, μαζί με τους άρχοντές σου και τα υπάρχοντά τους»;).

Στην απαντητική του επιστολή ο Κωνσταντίνος επισημαίνει, μεταξύ άλλων, στον Μωάμεθ, γράφοντάς του επίσης σε ενικό αριθμό: «Τί γαρ οίδας, ει θαρρών κερδάναι ευρεθής κερδανθείς; …Το δε την πόλιν σοι δούναι ούτ’ εμόν εστί ούτ’ άλλου των κατοικούντων εν ταύτη»…

(Μετάφραση: Σκέφτηκες ότι ενώ νομίζεις πως θα κερδίσεις, μπορεί να βρεθείς χαμένος; Το να σου παραδώσω την Πόλη ούτε δικό μου δικαίωμα είναι ούτε κανενός άλλου από τους κατοίκους της»…).

http://phys-ed.blogspot.com/2016/05/blog-post.html

Η χρήση τού ενικού σε κείμενα πριν από την επανάσταση του 1821

Σε κείμενα πριν από την επανάσταση του 1821, βλέπουμε να συνεχίζεται η ελληνική παράδοση σύμφωνα με την οποία οι Έλληνες μιλούν μεταξύ τους σε ενικό αριθμό.

Για παράδειγμα, σε σωζόμενα κείμενα του Κοσμά τού Αιτωλού, 40 περίπου χρόνια πριν από την ελληνική επανάσταση, μπορεί κανείς να εντοπίσει επίσημες επιστολές αυτού τού μεγάλου δασκάλου τού Γένους προς ελληνικές πνευματικές προσωπικότητες, προς εξουσίες τής τουρκοκρατίας καθώς επίσης και συζητήσεις του με τον απλό λαό, να γίνονται σε ενικό αριθμό.

Συγκεκριμένα, σε επιστολή του προς Ιεροδικαστή (Κατή) των μουσουλμάνων, το 1779, ο Κοσμάς ο Αιτωλός απευθύνεται σ’ αυτόν χρησιμοποιώντας ενικό αριθμό: «Ενδοξότατε, σοφώτατε και πολυχρονεμένε αφέντη Κατή, σε ασπάζομαι και παρακαλώ τον Άγιον Θεόν δια την σωματικήν και ψυχικήν σου υγείαν και ευτυχίαν». (Αγίου Κοσμά τού Αιτωλού Προφητείες και Διδαχές, Δ.Λιακόπουλου & Α.Φορλίδα, σελ. 294-295, εκδόσεις «Λιακόπουλος»).

Επίσης, σε επιστολή τού Κοσμά Αιτωλού στον Μέγα Οικονόμο και Αρχιδιδάσκαλο Κεφαλληνίας, Γεώργιο Κλαδά, αναφέρει, μεταξύ άλλων, γράφοντας σε ενικό αριθμό: «Σοφολογιώτατε, πανοσιώτατε, άγιε Μέγα Οικονόμε, κύριε Γεώργιε, ασπαζόμενος σε χαιρετώ. …μοι εφάνη εύλογον και νόμιμον το να αναφέρω εις την πανοσιότητά σου και ζητώ άδειαν παρά σου, επειδή είσαι οικονόμος τού αρχιερέως». (Αγίου Κοσμά τού Αιτωλού Προφητείες και Διδαχές, Δ.Λιακόπουλου & Α.Φορλίδα, σελ. 300, εκδόσεις «Λιακόπουλος»).

Επιβολή τού πληθυντικού κατά την περίοδο της βαυαροκρατίας 
στην Ελλάδα (1833 - 1843). 

Σύμφωνα με τον Καθηγητή Πανεπιστημίου και Πολιτικό, Κώστα Ζουράρι, κατά την εποχή τής βαυαροκρατίας επιβλήθηκε ο πληθυντικός στις σχέσεις μεταξύ των Ελλήνων (ομιλίες του στην Κατερίνη). 

Σύμφωνα με τον Φιλόλογο Γιάννη Καρβέλα, ο πληθυντικός τής ευγενείας είναι γλωσσικό φαινόμενο της νεότερης Ελλάδας, είναι ένα ξενόφερτο προϊόν που μπήκε στο θησαυροφυλάκιο της ελληνικής γλώσσας κατά τις αρχές τού προηγούμενου αιώνα.

«Είναι ένας μετανάστης, που πολιτογραφήθηκε για καλά στην επικοινωνιακή μας συμπεριφορά. Χώρα καταγωγής του είναι αναμφισβήτητα η Γαλλία. Οι Γάλλοι ευγενείς κι αριστοκράτες ήθελαν πάντα ένα ιδιαίτερο γλωσσικό ιδίωμα που θα τους ξεχώριζε από τον «απλοϊκό» λαό. Έτσι έπλασαν τον πληθυντικό ευγενείας (pluriel de politesse) και τον επέβαλαν στις άλλες κοινωνικές τάξεις». http://ekto1969.blogspot.com/2012/08/blog-post_1471.html

Η Αριστερά χρησιμοποιεί τον ενικό όχι λόγω Ελληνικής Παράδοσης 
αλλά λόγω …ιδεολογίας. 

Όπως είναι γνωστό, σήμερα οι Έλληνες, επειδή αγνοούν, γενικά αλλά και σε μεγάλο βαθμό, την ελληνική παράδοση, μιλούν σε ενικό αριθμό μόνο όταν βρίσκονται μεταξύ οικείων, συγγενών και φιλικών τους προσώπων. Στους άλλους συνανθρώπους τους μιλούν σε πληθυντικό αριθμό, εκτός κι αν θέλουν να τους βρίσουν, να τους υποτιμήσουν κλπ.

Αντίθετα, σε ενικό αριθμό μιλούν μεταξύ τους, αλλά όχι μόνο, στελέχη και μέλη τής Ελληνικής Αριστεράς. Η Αριστερά, βέβαια, δεν γνωρίζει ποια είναι η ελληνική παράδοση. Την αγνοεί, σε πάρα πολλά σημεία της, παντελώς! Χρησιμοποιεί δε τον ενικό αριθμό στις σχέσεις των στελεχών και μελών της, ή και αλλού, όχι όμως λόγω ελληνικής παράδοσης αλλά για λόγους καθαρά ιδεολογικούς.

Κατά την ιδεολογία τής Αριστεράς, οι άνθρωποι είναι μεταξύ τους ίσοι. (Βέβαια, η ορθότερη λέξη θα ήταν: Ισότιμοι. Διότι οι άνθρωποι δεν είναι ούτε ίδιοι, ούτε όμως ίσοι, μεταξύ τους. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να οδηγήσει και στην ισοπέδωση. Οι άνθρωποι αν και είναι διαφορετικοί, εν τούτοις είναι ισότιμοι, δικαιούνται τής ίδιας τιμής ως άνθρωποι, ανάλογα με τις ανάγκες τους).

Επομένως, κατά την Αριστερά, αφού οι άνθρωποι μεταξύ τους είναι ίσοι, δεν είναι δυνατόν να μιλούν μεταξύ τους σε πληθυντικό αριθμό ο οποίος (πράγματι) κατασκευάζει τεχνητές αποστάσεις στις ανθρώπινες σχέσεις ενώ προκαλεί και αισθήματα ανωτερότητας και κατωτερότητας μεταξύ των «τάξεων» των ανθρώπων.

Ο σεβασμός μεταξύ των ανθρώπων δεν είναι ζήτημα πληθυντικού αριθμού, αλλά ζήτημα συμπεριφοράς μας προς τους άλλους. 

Το ερώτημα, βέβαια, που θα μπορούσε να θέσει κανείς, είναι: Και πώς οι Έλληνες, από την αρχαία Ελλάδα μέχρι τη βαυαροκρατία, έδειχναν σεβασμό ο ένας προς τον άλλον ή προς τον ξένο, αλλά και αντιστρόφως, αφού δεν έκαναν χρήση τού πληθυντικού αριθμού στις σχέσεις μεταξύ τους;

Ο σεβασμός, όμως, ή η έλλειψη σεβασμού δεν είναι ζήτημα ενικού ή πληθυντικού αλλά είναι ζήτημα τρόπου συμπεριφοράς προς τον άλλον. Δηλαδή, είναι ζήτημα επικοινωνίας μεταξύ ανθρωπίνων ψυχών, είναι ζήτημα ψυχικών διαθέσεων, είναι ζήτημα τόνου τής φωνής, είναι ζήτημα χρήσης φιλικών ή όχι φιλικών λέξεων, είναι ζήτημα εκφράσεων του προσώπου, είναι ζήτημα στάσης τού σώματος απέναντι στο πρόσωπο με το οποίο συνομιλούμε.

Εννοείται, επίσης, ότι και στις επιστολές ή στα μηνύματα μεταξύ ανθρώπων, ο σεβασμός δεν είναι ζήτημα πληθυντικού. Είναι ζήτημα ψυχικών διαθέσεων, είναι προσεκτική επιλογή λέξεων και εκφράσεων.

Ελληνική παράδοση δεν είναι μόνο οι δημοτικοί χοροί και τα τραγούδια. Είναι και η Ελληνική Γλώσσα!

Άραγε, θα ήταν καλό, 180 χρόνια μετά, να επιστρέψουμε στην ελληνική παράδοση, ως προς τον ενικό στις σχέσεις των ανθρώπων; Είναι εφικτό να γίνει κάτι τέτοιο, τώρα πια;

Η Ελλάδα, ιδιαίτερα από τη βαυαροκρατία και μετά, έζησε, συμβίωσε με πάρα πολλούς μύθους και στρεβλώσεις. Τώρα όλα αυτά (οι μύθοι, τα στραβά και τα ανάποδα) τα έχουν συνηθίσει οι Έλληνες και οι Ελληνίδες. Έχουν μπει στη ζωή τους.

Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότερες Ελληνίδες και Έλληνες δεν γνωρίζουν την ελληνική παράδοση ή έχουν ελλειμματική αντίληψη περί αυτής. Θεωρούν, για παράδειγμα, ότι ελληνική παράδοση είναι μόνο οι ελληνικοί χοροί και τα δημοτικά τραγούδια κλπ. Από εκεί και πέρα, δεν ψάχνουν, δεν ψάχνονται, δεν θέλουν να ψάχνονται, δεν τους ενδιαφέρει.

Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες, κατά βάση, δεν θέλουν να αποχωριστούν τους μύθους τους, αρέσκονται να ζουν σ’ αυτούς, γι’ αυτό και αρέσκονται να ζουν και να συμβιώνουν και με τον πληθυντικό αριθμό. Θεωρούν ότι ο πληθυντικός αριθμός είναι τμήμα τής …ελληνικής παράδοσης, είναι σεβασμός, είναι θέσφατο… Τρέμουν μήπως χάσουν αυτό το «κεκτημένο» τού πληθυντικού αριθμού ενώ επιτίθενται σ’ εκείνους που χρησιμοποιούν την πραγματική ελληνική παράδοση του ενικού αριθμού στις σχέσεις των ανθρώπων.

Εγώ, βέβαια, ως πολίτης και ως Δημοσιογράφος, δεν θα με ενδιέφερε να επιβληθεί (με καταπιεστικό τρόπο) ξανά ο ενικός αριθμός στις σχέσεις των ανθρώπων στην Ελλάδα. Άλλωστε, η παράδοση δεν επιβάλλεται. Η παράδοση ερευνάται από τους ανθρώπους, αγαπιέται, αγκαλιάζεται από τους ανθρώπους. Δεν επιβάλλεται!

Απλά, πάρα πολύ θα ήθελα οι Έλληνες και οι Ελληνίδες να γνωρίζουν την ελληνική παράδοση σε όλες τις πτυχές της, σε όλο της το μεγαλείο. Θα ήθελα όλοι να γνωρίζουμε! Κι αν τυχόν κάποιοι μεταγενέστεροι από εμάς Έλληνες θελήσουν να καθιερώσουν ξανά την ελληνική παράδοση σε όλες τις πτυχές της, αν οι Έλληνες και Ελληνίδες ανακαλύψουν ξανά την ελληνική παράδοση περί του ενικού και αν αγαπήσουν πολύ αυτή τη γλωσσική μας παράδοση, ε τότε ας την καθιερώσουν!

Και ένα ανέκδοτο για τον ενικό και τον πληθυντικό 
στις σχέσεις των ανθρώπων.  

Θα ήθελα να κλείσω αυτή τη μικρή μου έρευνα με ένα ανέκδοτο περί ενικού και πληθυντικού, έτσι για να γελάσουμε και λίγο…

Ήταν, λέει, κάποτε ένας υπάλληλος κάποιας εταιρίας που λεγόταν Χαράλαμπος. Ένα πρωί, λοιπόν, ο Χαράλαμπος χτύπησε την πόρτα τού Διευθυντή τής εταιρίας προκειμένου να καταθέσει ένα αίτημά του.

-         Διευθυντής: Ποιος είναι;

-         Χαράλαμπος: Εγώ κύριε Διευθυντά, ο Χαράλαμπος. Θέλω να σε παρακαλέσω για ένα πρόβλημά μου και να σου καταθέσω τη σχετική μου αίτηση.

-         Διευθυντής: Πέρασε μέσα…

-         Χαράλαμπος: Κύριε Διευθυντά, θέλω να σε παρακαλέσω…

-         Διευθυντής: Πώς μου μιλάς έτσι; (τον ρώτησε, χρησιμοποιώντας ενικό αριθμό). Τί τρόποι είναι αυτοί; Μου μιλάς και στον ενικό; Δεν ντρέπεσαι; Βγες έξω, χτύπησε ξανά την πόρτα και ό,τι είναι να μου πεις, θα μου το πεις στον πληθυντικό. Δεν είμαστε ίσα κι’ όμοια όλοι εδώ μέσα. Έξω, γρήγορα έξω. Και να χτυπήσεις ξανά την πόρτα!

Ο Χαράλαμπος βγαίνει έξω, κλείνει την πόρτα. Και μετά από λίγο χτυπά την πόρτα τού Διευθυντή.

τοκ, τοκ, τοκ…

-         Διευθυντής: Ποιος είναι;

-         Χαράλαμπος: Οι Χαραλάμπηδες, κύριε Διευθυντά!

-         Διευθυντής: Οι Χαραλάμπηδες; Ποιοι Χαραλάμπηδες;

-         Χαράλαμπος: Μα, κύριε Διευθυντά, δεν μου είπατε να μιλώ στον πληθυντικό; …

-----------

* Ο Ανδρέας Κατσιάπης - Γαλανός είναι Πτυχιούχος Α.Ε.Σ. Αθηνών, Πτυχιούχος Θεολογικής Σχολής Αθηνών, Δημοσιογράφος στην Κατερίνη.

https://www.facebook.com/profile.php?id=100009657090926